هشدار ایمنی: اصطلاح "پنبه نسوز" یک نام تجاری گمراه‌کننده است. این محصول در واقع پنبه معدنی (Mineral Wool) یا پنبه سرباره (Slag Wool) نام دارد و از سرباره کوره‌های ذوب فلزات یا سنگ‌های بازالت ساخته می‌شود. این محصول هیچ ارتباطی با پنبه نسوز (آزبست یا پنبه کوهی) که یک ماده بسیار سرطان‌زا است، ندارد و یک عایق ایمن و مدرن محسوب می‌شود.

ولی با اینحال توضیحات را از پنبه نسوز (آزبست) شروع می کنیم و بعد به محصول مشابه (پشم سنگ) می رسیم که جایگزین مناسب آزبست در کاربردهای صنعتی می باشد.

پنبه نسوز آزبست

پنبه نسوز یا آزبست (Asbestos) در واقع نام گروهی از کانی‌های طبیعی و سیلیکاته با ساختار الیافی است. این ماده به دلیل دارا بودن ویژگی‌های منحصر به فردی مانند مقاومت بسیار بالا در برابر حرارت (تا حدود ۸۰۰ درجه سانتی‌گراد)، مقاومت شیمیایی، استحکام کششی بالا و عایق بودن، در گذشته به عنوان یک ماده معجزه‌آسا در صنعت شناخته می‌شد. الیاف آن آنقدر ریز و مقاوم هستند که می‌توان آن‌ها را بافت و به محصولات مختلفی تبدیل کرد.

نمونه پنبه نسوز

محصولات گسترده‌ای از آزبست تولید می‌شد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

  • لنت و کفش ترمز خودرو

  • واشرها و پکینگ‌های حرارتی و شیمیایی

  • ورق‌ها و صفحات عایق (مانند تخته سیمان آزبستی یا "پنل کامیون")

  • لوله‌ها و اتصالات عایق (لوله‌های آزبست سیمان)

  • الیاف و نخ‌های نسوز برای دوخت و بافت

  • عایق‌های پاششی (اسپری) برای سقف‌ها و دیوارهای سالن‌های صنعتی

  • مواد ضد حریق و پوشش‌های ساختمانی

هشدار بسیار مهم: امروزه ثابت شده که استنشاق حتی مقادیر بسیار کم الیاف ریز آزبست می‌تواند پس از یک دوره نهفتگاه طولانی (حتی ۲۰ تا ۴۰ سال بعد) باعث بروز بیماری‌های کشنده و غیرقابل درمانی مانند آزبستوز (فیبروز ریه)، سرطان ریه و مزوتلیوما (سرطان پرده جنب) شود. به همین دلیل، استفاده از این ماده در اکثر کشورهای جهان کاملاً ممنوع شده و فرآیندهای ایمن برای جمع‌آوری و جایگزینی آن با مواد بی‌خطر (مانند پنبه معدنی، فایبرگلاس و آرامید) در دستور کار قرار دارد.

در ادامه به جایگزین بی خطر ومناسب پنبه نسوز آزبست (یعنی پشم سنگ) می پردازیم:
 

معرفی پنبه نسوز (Mineral Wool):

پنبه نسوز یا پنبه معدنی، یک عایق الیافی است که از ذوب سنگ‌های بازالت، سرباره کوره‌های بلند فولادسازی و مواد اولیه معدنی دیگر در دمای بسیار بالا (حدود ۱۵۰۰ درجه سانتی‌گراد) و سپس رشته‌رشته کردن این مذاب به صورت الیاف فوق العاده باریک تولید می‌شود. این فرآیند، محصولی سبک، متخلخل و با خواص عالی عایق‌بندی حرارتی و صوتی ایجاد می‌کند.

محصولات تولید شده از پنبه نسوز و توضیح آن‌ها

۱. پتوی نسوز (Insulation Blankets یا Mattresses)

  • توضیح: این محصول از الیاف پنبه نسوز که با سیم‌های فلزی ضدزنگ بافته شده‌اند، ساخته می‌شود. انعطاف‌پذیر بوده و به راحتی بریده می‌شوند.

  • کاربرد: عایق‌بندی مخازن داغ، دیگ‌های بخار، اگزوزها، کوره‌های پیچیده و سطوح منحنی.

۲. تخته‌های نسوز (Insulation Boards)

  • توضیح: الیاف پنبه نسوز که با چسب‌های مخصوص تحت فشار و حرارت به هم فشرده شده و به صورت تخته‌های صلب و محکم درآمده‌اند.

  • کاربرد: عایق‌کاری سقف‌ها، دیوارهای جداکننده، کف سالن‌ها، عایق حرارتی در ساختمان‌سازی و صنعت.

۳. پانل‌های پیش ساخته (Prefabricated Sections)

  • توضیح: این محصولات به شکل‌های هندسی خاص (مانند نیم استوانه برای لوله‌ها) از قبل ساخته می‌شوند.

  • کاربرد: عایق‌بندی سریع و استاندارد لوله‌ها، اتصالات، دریچه‌ها و مخازن استوانه‌ای.

۴. الیاف فله (Loose Wool)

  • توضیح: پنبه نسوزی که به صورت الیاف جدا و انبوه و بدون ساختار مشخص بسته‌بندی می‌شود.

  • کاربرد: پر کردن حفره‌ها و فضاهای خالی و غیرقابل دسترس در ساختمان‌ها، به عنوان عایق حرارتی و صوتی، و همچنین به عنوان ماده اولیه برای تولید سایر محصولات.

۵. منسوجات نسوز (Textiles)

  • توضیح: الیاف پنبه نسوز که به صورت پارچه، نوار، طناب و ریسمان بافته یا تابیده می‌شوند. اغلب برای افزایش استحکام، از یک هسته فلزی (سیم استیل) در مرکز آن‌ها استفاده می‌شود.

  • کاربرد: تولید نخ و طناب نسوز برای درزگیری و دوخت، پارچه نسوز برای پوشش‌های انعطاف‌پذیر و کورک (Gaskets) برای آب‌بندی.

۶. پوشش اسپری (Spray-On Coating)

  • توضیح: مخلوطی از الیاف پنبه نسوز و چسب مخصوص که به صورت اسپری بر روی سطوح پاشیده می‌شود.

  • کاربرد: عایق‌کاری سطوح بسیار بزرگ و پیچیده مانند سقف‌های سالن‌های صنعتی، دودکش‌ها و سطوح نامنظم که پوشاندن آن‌ها با محصولات دیگر سخت است.

جمع‌بندی:
پنبه نسوز (Mineral Wool) به دلیل غیرقابل احتراق بودن، مقاومت حرارتی بالا (تا حدود ۷۰۰-۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد)، جذب صدای عالی و مقاومت در برابر رطوبت، یکی از پرکاربردترین مواد عایق در صنایع سنگین (مانند نفت، گاز، فولاد) و ساختمان‌سازی محسوب می‌شود.